Prigojın'ın Rusya Federasyonu'na Karşı Darbe Girişimi

A. Giriş:

23 Haziran’ı 24 Haziran’a bağlayan saatlerde özel bir askeri şirket olan Wagner Grubu’nun lideri Yevgeni Prigojin’in önderliğinde Rusya Federasyonu’na karşı bir isyan başlatıldı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e yakınlığıyla bilinen Prigojin’in isyan etmesinin temel sebebinin, Wagner Grubu’nun sınır ötesi operasyonlarda, Rusya Federasyonu’nun yükünü çok ciddi bir şekilde hafifletmesi, özellikle Ukrayna işgalinde Rus ordusunun zayıf kaldığı yerlerde etkin bir rol oynamasına rağmen Prigojin’in, talep ettiği Rus Savunma Bakanlığı veya Genelkurmay Başkanlığı’na atanmaması ve bunun üzerine Rusya Savunma Bakanlığı’nın Wagner Grubu’na yardımı kesmesi olduğu konuşuluyor. İsyan, başlayalı 24 saat olmadan Prigojin’in geri çekilmesiyle sona ermiş görünüyor.

Uluslararası Hukuk Departmanı olarak bu yazımızda Wagner Grubu’nun Rusya Federasyonu’na karşı başlattığı isyanın sebepleri, kısa ve uzun vadeli sonuçları ve isyanın, Uluslararası Hukuk Departmanı olarak yakından takip ettiğimiz Rusya-Ukrayna Savaşı’na olası etkilerini hakkındaki fikirlerimizi çok kıymetli okurlarımızla paylaştık. Keyifli okumalar…

B. Wagner Grubu Nedir? - Yevgeni Prigojin Kimdir?

PMC Wagner adıyla bilinen Wagner grubu Rus paramiliter bir örgüttür. Wagner’ın nasıl bir yapı olduğunu görmek için bu paramiliter kavramın ne anlama geldiğini bilmeliyiz. Paramiliter örgütler ‘yardımcı askeri güçler’, düzenli ordunun komuta kontrol zincirinde olmamasına rağmen, bazı özel güvenlik sağlayıcı roller üstlenmek amacıyla devlete bağlı kurulan silahlı gruplar olarak tanımlanabilir. Doğaları gereği düzenli ordulardan daha esnektirler ve kısa süre içinde harekete geçirilebilen ve çoğunlukla iç tehditlerle mücadeleye odaklanan yapıdadırlar. Devletin sürekli ve kalıcı iç tehdit değerlendirmelerinin dışında bir rejimin veya liderin güvenliğini sağlamak ya da algıladığı tehdidi bertaraf etmek için de kurulurlar. Bunlar zaman zaman bir aşiret, kabile, etnik grup ya da dini/mezhepsel kimliğin çerçevesinde de örgütlenebilirler. Toplumun farklı katman ve bileşenlerinden oluşan, kapsayıcı ve detaylı olarak tanımlanmış, doktrin, teşkilat, talimname gibi vazgeçilmez nirengi noktaları olan düzenli orduların aksine yardımcı güçler belli amaç için hızlıca kurulup yine hızla dağıtılabilirler. Wagner grubu çeşitli şekillerde özel bir askeri şirket, önemli derece paralı asker ağı ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in özel ordusu olarak tanımlanmaktadır. Wagner grubu özel askeri müteahhitlerin resmi olarak yasak olduğu Rusya'da yasaların ötesinde faaliyet göstermektedir. Wagner Grubu'nu, 2010'ların başında eski GRU (Rusya Baş İstihbarat İdaresi) Spetsnazı Yarbayı Dmitri Utkin tarafından kurulduğu düşünülmektedir. 2016 başlarında 1.000 kadar çalışanı olup Aralık 2017 tarihi itibarıyla 6.000'den fazla çalışanı bulunmaktadır. Rusya yasalarına göre özel askeri şirketlerin faaliyetleri yasak olduğundan şirket 2016 itibarıyla Arjantin'de kayıtlıydı. Bugün de dünya üzerinde Sankt-Peterburg ve Hong Kong'da ofisleri olduğu düşünülmektedir. Grubun ana yatırımcısının Rusya Devlet Başkan Vladimir Putin ile yakın bağlantılara sahip bir iş insanı olan Yevgeni Prigojin olduğu bilinmektedir. İlk olarak 2014 yılında Kırım krizi sırasında ortaya çıkmış ve yarımadanın sessiz bir şekilde ilhak edilmesi sırasında Rus birlikleri ile hareket etmişlerdir. Kırım’ın ilhak edilmesinden sonra Donbass Savaşı'nda ayrılıkçı güçlere destekte bulunmuşlardır. Ekim 2015 tarihinde Rusya'nın Suriye'de başlattığı askerî harekâtın ardından Suriye hükûmeti güçleri safında yer almışlardır. Wagner’in bu yurtdışı faaliyetlerinde GRU'dan (Rusya Baş İstihbarat İdaresi) destek ve koordinasyon aldığı söylenmektedir.2018 yılı itibarıyla grup İkinci Libya İç Savaşı’nda Halife Hafter güçleri ile savaşmaktadırlar. ABD Hazine Bakanlığı Haziran 2017'de Wagner Grubu ve eski GRU (Rusya Baş İstihbarat İdaresi) Spetsnazı Yarbayı Dmitri Utkin’e şahsen yaptırım uygulamıştır. Aralık 2021'de ise Avrupa Birliği, Wagner Grubu ve onunla bağlantılı sekiz kişi ve üç kuruluşa Libya, Suriye, Ukrayna (Donbass) ve Orta Afrika Cumhuriyeti de dahil olmak üzere faaliyet gösterdikleri bazı ülkelerde işkence ve yargısız infazları da içeren ciddi insan hakları ihlalleri ve istikrarı bozucu faaliyetlerde bulunmaktan dolayı yaptırım uygulamıştır.

Wagner Grubu lideri Yevgeni Viktoroviç Prigojin, 1 Haziran 1961 Leningrad’da doğmuştur. Rus iş insanı ve Sovyetler Birliği’nden kalan seçkin zümreden gelmiştir yani Rus oligarktır. Prigojin, restoranları ve catering işletmeleri, Putin'in yabancı ileri gelenlerle birlikte katıldığı akşam yemeklerine ev sahipliği yapması nedeniyle "Putin'in Şefi" olarak bilinmektedir. Prigojin, Sovyetler Birliği döneminde hapishanelerde dokuz yıl hükümlü olarak kalmıştır. Prigojin, Mayıs 2014'te Donbass Savaşı'nda Rus güçlerini desteklemek için özel olarak Wagner Grubu'nu kurduğunu açıklamıştır. Afrika, Suriye ve Ukrayna'da çatışmalara katılan Rus devlet destekli bir paralı asker grubu olan Wagner Grubu’nu kontrol etmektedir. Bellingcat ve Der Spiegel tarafından yapılan bir araştırmaya göre, Prigojin'in operasyonları "Rusya Savunma Bakanlığı ve istihbarat kolu GRU (Rusya Baş İstihbarat İdaresi) ile sıkı bir şekilde entegre edilmiştir". Prigojin'in şirketleri ve ortakları ABD'de ekonomik yaptırımlar ve suçlamalarla karşı karşıya kalmıştır.

-Asya Sümer

C. İsyanın Rusya Federasyonu’na Etkileri

Ukrayna savaşında önemli rol oynayan Rus paralı ordusu Wagner’in Moskova'ya hareket etmesiyle Wagner'in patronu Yevgeni Prigojin hakkında ‘askeri darbe’ soruşturması başlatıldı. Moskova'da tüm güvenlik birimleri göreve çağrıldı. Moskova'ya yakın kentlerde hendekler kazmaya başlandığı görüntülendi. Vatandaşların evlerinden çıkmamaları ve mümkünse şehir merkezine seyahat etmemeleri istendi. Hatta Devlet başkanı Vladimir Putin'in sıkıyönetim kurallarını ihlal edenlerin gözaltına alınmasına izin veren bir yasayı imzaladığı konuşuluyor. Bu sıkıyönetim sebebiyle Moskova'da pazartesi günü tatil ilan edildi. Rusya’ya bağlı Çeçenistan Cumhuriyeti lideri Ramazan Kadirov, Putin’e desteğini açıkladı ve birliklerini isyanın merkezi Rostov’a gönderdi.

Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko'nun arabuluculuğuyla yapılan görüşmelerin ardından Prigojin, birliklerine geri çekilme talimatı verdi. Rostov'dan geri çekilen Wagner birlikleri, siviller tarafından adeta kahramanca uğurlandılar.

Peki şimdi Wagner birliklerine ve Prigojin'e ne olacak? Daha öncesinden Devlet Başkanı Putin ‘Böyle kalkışmalar ülkemizi sırtından bıçaklamaktır ve hainler en ağır şeklilde cezalandırılacaktır’ şeklinde bir açıklama yapmıştı. Ancak müzakerelerden sonra Kremlin sözcüsü Peskov, Wagner birliklerinin Ukrayna'daki değerini göz önünde bulundurarak kötü muamele görmeyeceklerini açıkladı. Prigojin aleyhindeki ceza davaları düşecek ve Wagner lideri Belarus'a gidecek şeklinde ekleme yaptı. Peskov, Ukrayna'daki askeri operasyon hedeflerinde değişiklik olmayacağını da belirtti.

-Bedirhan Yıldız

D. İsyanın Rusya - Ukrayna Savaşı’na Olası Etkileri

Rusya Federasyonu’nun Ukrayna Devleti’nin topraklarını bilfiil işgal etmesinin üzerinden tam 16 ay geçti. Rusya için işgal son birkaç aydır pek yolunda gitmiyor. Kiev’e zaman zaman çeşitli hava saldırıları yapan Rusya’nın füzelerini Ukrayna ordusu, havada imha ediyor. Karada da Rus ordularının geri püskürtülmeye başlandığı ve Ukrayna’nın taarruz hazırlığında olduğu konuşuluyor. Savaş boyutunda hal böyleyken, Rusya’nın içerisinde -bastırılmış da olsa- bir isyan çıkmasından dolayı, isyanın doğuracağı sonuçların hem kısa vadede hem de uzun vadede Ukrayna lehine olabileceğini söylemek pek yanlış olmaz. Prigojin’in Rostov şehrinden çıkıp, Moskova şehrine yürümesi üzerine, Rusya Federasyonu Hükümeti, birçok komşu devletten yardım talebinde bulundu. İsyan, Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko’nun arabuluculuğuyla bastırıldı. Rusya’nın iç isyanında bile dışarıdan bu kadar destek talep etmesi ve dışarıdan gelen destek talebi olmadan bu meseleyi çözememesinin Ukrayna ordusuna çok büyük bir motivasyon kaynağı olacağı aşikar. Yani, isyanın sonuçlarının Ukrayna’ya yarayacağı görüşümün birinci sebebi, Rusya’nın topraklarında çıkan isyanı tek başına bastırmakta zorlanması. İkinci sebebi ise, her ne kadar bastırılmış dahi gözükse bu isyanın Rusya Federasyonu topraklarında mutlaka etkileri baş gösterecektir. Bu durumda Rusya Federasyonu Hükümeti, ağırlığını, işgalden ziyade bu meseleye verebilir. Hal böyle olunca taarruza hazırlandığı söylenen Ukrayna ordusunun işi kolaylaşabilir. Üçüncü sebebi, isyan edenlerin Wagner Grubu olması. Wagner Grubu, Ukrayna işgalinde kilit rol oynuyor. Ukrayna’nın Bahmut şehrinin işgal edilmesinde başroldeler. Devlete isyan edip Moskova’ya yürüme teşebbüsünde bulunan Wagner Grubu, hiçbir şey olmamış gibi Ukrayna topraklarında çatışmaya ve Rus ordusuna destek vermeye devam eder mi? Devam etse bile Wagner Grubu, bu savaşa daha ne kadar motive olabilir? Bunları zaman gösterecek, ancak ben bu karışıklığın Ukrayna ordusuna yarayacağı kanaatindeyim.

-Mehmet Kışlık

E. İsyanın Olası Sonuçları

Rusya, kendine özgü dinamiklere sahip olan bir ülkedir. Rusya politikalarıyla ilgilenmek, diğer ülkelerin politikalarıyla ilgilenmekten daha fazla özel çalışma ister. Wagner İsyanı’nın olası sonuçlarını daha kolay tahmin etmek için kendi tarihimizden örneklerle karşılaştırabiliriz. Wagner grubunun Rus Ordusu içindeki konumunu ve isyanın ulaşmak istediği hedefleri düşündüğümüzde bu kalkışma, tipik bir yeniçeri isyanıdır. Elit bir askeri birlik olan yeniçeriler, –birkaç istisna hariç olmak üzere- padişahı devirmek için değil icraatlarından memnun olmadıkları paşa ya da paşaları devirmek için isyan etmişlerdir. Yeniçerileri Wagner Grubu, padişahı Putin ve paşayı da Şoygu olarak düşünürsek kalkışmayı ana hatlarıyla anlamış oluruz.

Wagner Grubu Komutanı Prigojin ile Savunma Bakanı Şoygu arasında yıllardır süregelen bir güç savaşı mevcuttur. Putin 23 Haziran’a kadar bu iki odak arasında dengeleyici bir roldeydi. Fakat Şoygu’nun, paralı askerlerin orduyla sözleşme imzalaması için 1 Temmuz’a kadar süre vermesi bu güç savaşında bardağı taşıran son damla oldu. Prigojin bir video yayınlayarak Ukrayna'daki çatışmanın, Şoygu'nun daha fazla madalya kazanması ve terfi edip nihai askeri şerefi elde ederek mareşal rütbesi almasına yönelik olduğunu söyledi. Ve yine Şoygu’yu işaret ederek "Savunma Bakanlığı halkı aldatmaya çalışıyor, başkanı kandırmaya çalışıyor" dedi.

Görüldüğü üzere Prigojin’in asıl hedefi Şoygu’yu indirmekti. Eğer isyan başarılı olsaydı Şoygu’nun inmesi şartıyla Putin’in iktidarı devam ederdi. Fakat isyan başarısız oldu ve Wagner Grubu kışlalarına geri döndü. Bu durumda büyük ihtimalle Prigojin yönetimden el çektirilecek. Fakat Wagner Grubu dağıtılmaz. Dağıtılsa bile farklı statüye sahip bir paramiliter grup kurulabilir. Çünkü Rusya Wagner Grubu’nu, Suriye’de Esad’ı desteklerken ve Mali’de Fransa baskısını kırıp kendi vesayetini oluştururken kullandı.

Üçüncü ve zayıf bir ihtimal ise Wagner Grubu’nun dış güçler tarafından isyan ettirilmesi. Eğer Rusya bu ihtimale dair ufak da olsa herhangi bir bulgu bulursa Prigojin, halk düşmanı ilan edilir ve Wagner Grubu dağıtılır. Böyle bir durumda ise Şoygu’nun konumu oldukça yükselir. Ayrıca Rusya daha güvenlikçi ve içe kapalı politikalar izleyebilir.

İsyan başlayıp biteli bugün itibariyle daha iki gün bile olmadı. Burada yazılmayan herhangi bir ihtimalin gerçekleşmesi ya da süreç içerisinde yeni bir olayın yaşanıp çok daha farklı durumların ortaya çıkması olasılığı da yüksektir. Rusya’nın gelecekteki politikalarını doğrudan etkileyebilecek olması nedeniyle bu isyanın sonuçlarını öğrenciler olarak dikkatle takip etmemiz büyük önem arz ediyor.

-Ilgaz Dora Şensöz