Legal Design (Hukukta Tasarım) Nedir?

Ata Meriç Tarhan

İstanbul Aydın Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğrencisi

Bu yazı 19/01/2023 tarihinde Adana Barosu Bilişim Komisyonu Dergisi'nde yayımlanmıştır

Hukuku anlamak herkes için kolay değildir. Dahası hukuk kimi zaman hukukçu olan kişiler için bile anlaşılması zordur. Hukukun yanı sıra hukuk sistemi bile başlı başına karmaşık olabilmektedir ve bunun hukukçu olmayan bir kişiye anlatılmaya çalışılması işin içinden çıkılmaz bir hale sokabilir. Legal Design faaliyetinin nihai amacı hukuku daha anlaşılabilir kılarak insana ulaşmaktır ve tasarım süreciyle bu amaca ulaşılması mümkün hale gelebilir. Legal design veya hukukta tasarım özetle, insan odaklı tasarım ilkelerinin hukuki problemlerin çözümünde kullanılarak, kullanıcılar için kullanışlı, faydalı ve tatmin edici çözümler sunulmasını sağlayan bir problem çözme yöntemidir[1].

Tasarım düşüncesi diğer tüm sektörleri etkilediği gibi hukuk alanını son zamanlarda çok daha etkisi altına almaktadır. Hukuk alanında artan rekabet ve inovasyon ihtiyacının da bir sonucu olarak Legal Design ön plana çıkmaktadır. Öte yandan, tasarım düşüncesi, neredeyse birçok sektörde uzun süredir kullanılan, en başarılı inovasyon yöntemlerinden biri ve Legal Design'ın da temelini oluşturmaktadır.[2]

Legal Design'ın amacı ve hangi ilkelere dayandığı önem taşımaktadır. Hukukta tasarım, tüm sistemi ve altındaki tüm hizmetleri dönüştürmeyi ve bunları daha insan odaklı hale getirmeye olanak tanır. Legal Design faaliyetinin temelinde iki husus yatar bunlar "insan odaklılık" ve "empati"dir.[3] İnsanı doğrudan merkeze alarak yapılan tüm çalışma, hukuku daha anlaşılabilir ve ulaşılabilir kılmaktır. Empati ise uzmanı olmayan kişilere uzmanlık alanınızın eseri olan bir hizmeti, ürünü veyahut çalışmayı nasıl anlaşılabilir kılacağınızın yol göstericisi olacaktır.

Hukukta tasarımı kısaca özetlemek gerekirse hukuk dünyasındaki zorluklar ve adalete erişim sorunları olarak günlük hayatımızda karşımıza çıkan birçok şeyi yeniden düşünmemizi ve geliştirmemizi sağlayan bir problem çözme metodudur. Meslekten olmayan kişilere ve/veya hukukçulara daha kolay ulaşmak, daha iyi bir hukuk sistemi oluşturmak, kısa vadeli iyileştirmeler ve/veya uzun vadeli değişimler için çalışmak hukukta tasarımın amaçları arasında sayılabilir.[4]

Legal Design (Hukukta Tasarım) Süreci Nedir?

Hukuki belgeler genellikle oldukça uzun, ayrıntılı ve okunması zor olduğundan, okuyucu genellikle doğrudan imza bölümüne gider. Lakin bu bizim asıl ulaşmak istediğimiz amaca uzaktır çünkü Legal Design'ın asıl amacı oldukça uzun ve ayrıntılı olan bir belgeden maksimum bilgi ve faydayı kişiye aktarmaktır.

Hukukta Tasarım ilkeleriye ile probleme yaklaşan kişi şu şekilde bir süreç takip edilir öncelikle işlevsel tanımlar/bilgiler toplanarak, problem çok yönlü ve detaylı bir şekilde incelenir, sonrasında problemle karşılaşan kullanıcıların kimler olduğu ve nasıl bir ekosistem içerisinde bu problemle karşılaştıkları analiz edilir. Bu analiz süreci boyunca öğrenilen ve kullanıcılardan elde edilen farklı bakış açıları aracılığı ile mevcut probleme karşı kullanıcıların ihtiyaçları belirlenerek bu ihtiyaçlara yönelik en uygun çözüm belirlenir.[4] Geleneksel hukuk yöntemi daha tek tip ve anlaşılması zor çözümler sunarken Legal Design ile doğrudan kullanıcının problemine uygun ve daha anlaşılabilir çözümler sunulmuş olur.

Hukukta Tasarım metoduyla bir problem çözülmek istendiğinde beş aşamalı bir süreç takip edilir. Bunlar sırasıyla;

1. Keşif Aşaması: Bu aşamada yaşanan problemin ve zorluğun nereden kaynaklandığı tespit edilir. Bu problemden dolayı kimler etkilenmektedir.

2. Sentezleme Aşaması: İkinci aşamamız olan sentezlemede problemi yaşayan kişiler tanımlanır ve haritalanır. Kişilerin yaş grupları, cinsiyetleri, eğitim seviyeleri, yaşadıkları iller vb gibi durumlar saptanmış olur.

3. İnşa Etme Aşaması: İlk iki aşamada saptadığımız problem ve bu problemi yaşayan kişiler için biz çözüm üretilir, prototipler yapılır. Bu aşamada fikir fırtınası yapılarak çok çeşitli fikirler değerlendirilebilir ve prototipin inşa sürecine geçilir

4. Test Aşaması: Hayata geçirilen çözüme ilişkin prototip canlı olarak bir kesim üzerinde denenir ve kullanıcıların deneyimleri kaydedilir.

5. Geliştirme Aşaması: Dördüncü aşamamıza test ettiğimiz prototipe yönelik gelen geri dönüşler değerlendirilir ve geri dönüşlere istinaden prototoipimiz geliştirilir. Geliştirme aşaması tamamlanan çözüm önerisi tekrardan dördüncü aşama olan test aşamasına dönülür ve tekrardan geliştirilmiş hali kullanıcılara sunulur ve geliştirilmesi gereken noktalar olması durumunda geliştirme aşamasına dönülür. Böylelikle kullanıcı için en uygun çözüm önerisine ulaşana dek bu süreç tekrarlanır.

Legal Design (Hukukta Tasarım) Nerede ve Nasıl Kullanılabilir?

Stanford Legal Design Lab[5] Direktörü Margaret Hagan tarafından yapılan ayrımda, hukukta tasarımın beş türü bulunmaktadır. Bunlar; bilgi tasarımı, ürün tasarımı, hizmet tasarımı, organizasyon tasarımı ve sistem tasarımıdır. [6]

Bilgi Tasarımı: Hukuk diline hâkim olmayan kişiler için anlaşılması oldukça zordur ve bu anlaışması zor olan hukuki bilgiye, tasarım odaklı düşünme prensiplerinin uygulanması ile kişilere karmaşık gelen hukuki bilginin daha kullanışlı ve anlaşılabilir olmasını sağlar.

• Stefania Passera tarafından tasarlanan JURO isimli sözleşme otomasyon şirketinin aydınlatma metnidir. Aşağıdaki örnekte görüldüğü üzere kişi tarafından sunulan verilen ve şirketin topladığı verilerin neler olduğu anlaşılabilir bir şekilde görselleştirilmiş.

Şekil 1: https://juro.com/privacy

• Stanford Üniversitesi Legal Design Lab ve partnerleri East Bay Community Law Center NLADA tarafından hazırlanan "Trafik Cezalarına İlişkin Görsel Rehber" trafik cezası alan kişilerin mahkeme huzuruna çıktıklarında ne yapabilecekleri, para cezalarından ya da harçlardan nasıl muafiyet talep edebileceklerine ilişkin bilgiler yer almaktadır. Şekil 3'te yer alan çalışma ise kişinin trafik cezasını ödeyememesi durumunda neler yapabileceği ve ne gibi haklarının bulunduğuna dair hazırlanmış bir poster.

Şekil 2 & 3: https://justiceinnovation.law.stanford.edu/

• Bilgi tasarımına ilişkin ülkemizdeki örneklerden biri ise Legal Design Turkey ve UNDP Türkiye işbirliğinde kadına karşı şiddete ilişkin olarak hazırlanan çalışmadır.

Şekil 4: https://www.linkedin.com/posts/undp-turkiye_agniddeteson-destekol-16gaesnlaeskaktivizm-activity-7006573193851224064-7St1?utm_source=share&utm_medium=member_desktop

Hukuki Ürün Tasarımı: Bir görevin yerine getirilebilmesi için kullanılan araçların tasarlanmasıdır. Sözleşme otomasyonları veya şirket içi kullanılan hukuk uygulamaları örnek olarak gösterilebilir. En yakından bildiğimiz UYAP buna oldukça iyi bir örnektir çünkü avukatları hatta doğrudan vatandaşları mahkeme ile hızlı iletişim sağlamaktadır.

• Creative Contracts tarafından oluşturulan ve amacı işveren ile çalışan arasındaki hak ve yükümlülükleri açık ve basit bir şekilde sunmak olan ClemenGold Comic Contract oldukça başarılı örneklerden bir tanesi.

Şekil 5: https://creative-contracts.com/clemengold/

Hizmet Tasarımı: Hukuki süreçleri deneyimleyen kişilerin deneyimlerini iyileştirme amacıyla yapılan tasarımlar bu kapsamda değerlendirilebilir.

• Northwestern Üniversitesi The NuLab ve öğrencileri tarafından gerçekleştirilen "Project Nanny Van" kapsamında, evde bakım hizmeti veren dadıların kendi haklarına ilişkin daha fazla bilgi edinmeleri ve adalete erişimlerini kolaylaştırmak için dadıların bulunduğu park, kütüphane vb. noktalara gidilmesini sağlayan bir mobil hizmet aracı tasarlanmıştır. Bu proje kapsamında her ay 300 ile 1200 arası kişi telefon üzerinden iletişime geçmiştir.

Şekil 6: https://www.openlawlab.com/2014/07/20/project-nanny-van-legal-service-design/

• İzmir Barosu ve İzmir Büyükşehir Belediyesi arasında imzalanan İzmir İnsan Haklarının Başkenti Protokolü uyarınca hayata geçirilen "Adalet Aracı" Project Nanny Van" benzeri bir hizmeti ülkemizde sunmuştur. Araçta alınan başvurulara İzmir Barosu adli yardım listesinde bulunan avukatlardan atama yapılmıştır. Proje kapsamında şiddete uğrayan kadınlar ve taciz mağduru çocuklar başta olmak üzere avukat ihtiyacı olan ve kişisel ve ekonomik sebeplerle avukatları olmadığı için hak kaybına uğrama riski taşıyan kişilere destek sağlanmıştır.

Şekil 7: https://www.izmirbarosu.org.tr/HaberDetay/2330/adli-yardim-araci-nin-ilk-duragi-limontepe-oldu

Hukukta Organizasyon Tasarımı: Avukatları daha iyi destekleyen hukuki uygulamaların (teamüllerin) tasarlanmasıdır. Hukuk operasyonlarında görevlendirilen kimseler örnek olarak gösterilebilir.

Sistem Tasarımı: Kişilere daha iyi hizmet eden ve daha çok değer yaratan karmaşık sistemlerin tasarlanmasıdır. Tüm yargı sisteminin iyileştirilmesi için yapılan bir çalışma örnek olarak gösterilebilir.

"Her daim bana destek olan ve bu yazıda editoryal desteği bulunan Ebru Metin ve Asena Damla Şahin'e teşekkür ederim"

---

Kaynakça

[1] https://lawbydesign.co [2] https://www.lto.de/recht/legal-tech/l/legal-design-innovation-anwaltsberuf-rechtsmarkt/ [3] https://lawyersdesignschool.com/what-is-legal-design-and-why-you-should-care/ [4] https://www.legaldesignturkey.com/blogtr [5] https://www.legaltechdesign.com/ [6] https://lawbydesign.co/